Udruženje za negovanje i čuvanje srpske baštine „Kajmakačalan“ u četvrtak 26. aprila 2018. godine u 18 časova u Domu Vojske u Nišu predstaviće svoj rad sa posebnim osvrtom na pronalaženju i uređivanju srpskih vojnih grobalja na području Kajmakčalana i mogućnosti da potomci saznaju lokaciju grobova svojih predaka.
Udruženje za negovanje i čuvanje srpske baštine „Kajmakačalan“se volonterski bavi pronalaženjem i čišćenjem srpskih vojnih grobalja na teritoriji današnje Republike Makedonije odnosno na prostoru gde je bio Solunski front.
Zaboravljena srpska vojna groblja
U borbama koje je srpska vojska vodila na Solunskom frontu, od leta 1916. do jeseni 1918. godine stradalo je više od 9.000 vojnika i oficira. Oni su sahranjivani su neposredno iza borbene linije na takozvanim „pukovskim grobljima“, bez sanduka, sa drvenim krstačama. Na krstačama su upisivani lični podaci svakog pojedinca (čin, ime i prezime, jedinica).
Umrli ranjenici i bolesnici u poljskim bolnicama i zavojištima, sahranjivani su u mestima gde su bile te ustanove.
Većina grobalja na ovom prostoru su nastala tokom borbi 1916. godine.
Posle osvajanja Kajmakčalana i oslobođenja Bitolja uspostavlja se slobodna teritorija od 1600 kvadratnih kilometara na liniji s. Snegovo, s. Gradešnica, vrh Sokol. Na ovom prostoru u skoro svakom selu postoji groblje srpskih ratnika.
Posle proboja Solunskog fronta 1918. godine srpska vojska munjevitom brzinom oslobađa svoju zemlju.
Srbija, ovenčana slavom, žrtvuje svoju samostalnost radi viših ciljeva i zajedno sa Hrvatima i Slovencima formira Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca. U toj zajednici zaboravljaju se interesi Srbije. Zaboravljaju se i srpska vojnička groblja na svojoj teritoriji (danas u Makedoniji).
Nakon završetka rata, groblja (oko 250) koja su se nalazila na teritoriji Grčke su eshumirana a kosti prebačene na Srpsko vojno groblje na Zejtinliku.
Srpska vojnička groblja i grobovi iz Prvog svetskog rata rasuta po padinama planine Nidže u Republici Makedoniji padaju u zaborav.
Prema spiskovima iz 1921. godine (arhiv Jugoslavije), postojalo je 81 groblje na kojima je bilo od jednog do 684 sahranjenih, skoro 4.000 pojedinačnih vojnih grobova rasutih na padinama planina Nidže.
Stanje srpskih vojnih grobalja na ovom području bilo je loše. Groblja su zarasla u trnje, divlje drveće i šiblje, i neka je nemoguće bilo naći bez pomoći lokalnog stanovništva odnosno lovaca i čobana.
Mnoga groblja se više i ne mogu pronaći. To su ona koja su na humkama imala samo drvenu krstaču.
Drvene krstače su odavno istrulile i trag groblja se izgubio. Grobovi koji su imali metalne krstače još se mogu pronaći, ali bez podataka čiji je, jer na metalnim krstačama nema nikakvih podataka.
Nadgrobne spomenike od kamena, klesali su sami ratnici u periodu 1917. i 1918. godine „živ za poginulog druga“. Na nekim spomenicima piše da spomenik podiže rodbina ali takvih ima malo.
Na svim srpskim vojnim grobljima nadgrobni spomenici su uglavnom pali na zemlju.
Ograda od bodljikave žice i drvenih stubova odavno nema. Sreću se ostaci bodljikave žice u malim parčićima, dok su veći deo meštani iskoristili za ograde oko svojih domaćinstava.
Mnogo decenija je prošlo od završetka Prvog svetskog rata a ova groblja niko nije obilazio niti čistio.
Sva ova groblja, su groblja srpskih junaka. Nažalost, nema tačne evidencije ko je sahranjen i koliko njih je sahranjeno na ovim vojnim grobljima.
Udruženje za negovanje i čuvanje srpske baštine „Kajmakačalan“ poseduje spiskove sahranjenih za veći broj grobalja na ovoj teritoriji (arhiv Jugoslavije).
Udruženje svake godine u prvoj polovini septembra organizuje odlazak u Makedoniju sa zadatkom da pronađe i očisti groblja koja su zaboravljena i prepuštena zubu vremena i popišu sve podatke koji se budu mogli očitati sa spomenika.