Priče o starim niškim kafanama: U “Balkan” konačili gosti iz svih krajeva Balkana

Kafana “Balkan” je postojala pod tim imenom sve do kraja tridesetih godina prošlog veka kada menja naziv u gostionicu “Bačka”. Vlasnik je bio samo Boško Mitrović, na istoj adresi (Lešjaninova 4). U Lešjaninovoj ulici nalazile su se još dve gostionice “Kamenica” (broj 11) i “Proleće” (broj 56). Na suprotnoj strani ulice, preko puta Kafane ” Balkan”, nalazila se čuvena poslastičarnica “Lipa” vlasnika Stevana Stvevanovića, zvanog Lipa.

U Narodnom muzeju u Nišu čuva se ukoričena knjiga (deblja sveska) kafane “Balkan” koja je služila za upisivanje gostiju na prenoćištu i boravku, i gde je vođeno poslovanje kafane. Sastoji se iz nekoliko delova : Putnička i raportna knjiga (1892 – 1903), spisak nabavke, spisak veresija iz 1909, sa 71 dužnikom, spisak dugova kafane, spisak prihoda i rashoda. Knjiga je vođena od 1892. do kraja 1913. godine. Raportna knjiga služila je vlasnicima da shodno propisima, upišu svakog gosta na prenoćištu i to – ime i prezime, veru, zemlju i i mesto iz koga dolazi, zanimanje, broj pasoša i gde odlazi. Kada se prelista ovaj spisak, iz knjige izranja čitava galerija likova, putnika namernika, koji su raznoraznim poslovima boravili u Nišu. Pored domaćih gostiju iz Srbije, u “Balkanu” su odsedali putnici Srbi iz Turske, Stare Srbije (Kosova), veliki broj prečanskih srba iz Ugarske i Austrije (iz Vojvodine), zatim Nemci, Mađari i Italijani. Većina gostiju kretala se sa severa Srbije prema jugu – Vranju, Prištini i Solunu, uglavnom trgovačkim poslovima.

U kafani “Balkan” boravio je uglavnom zanatlijski svet, ali i poslanici Narodne Obrenovićeve skupštine kada je ona zasedala u Nišu (1878 – 1903). U “Balkanu” je odsedao i boravio pravi mozaik zanimljivih gostiju : po veri pravoslavci, muhamedanci, katolici i Davidove vere (Jevreji), a po zanimanju moleri, sluge, sobarice, šloseri, gajtandzije, praktikanti, pisari, činovnici, kolari, keleri (kelneri), trgovci, apotekari, advokati, ćurčije, zajmodelci, panduri, marveni lekari, derbendzije, inžinjeri. Godine 1892. veoma zanimljiva ličnost Italijan Salako Baldo više puta je bio upisivan u knjigu gostiju,sve do 1899. Bio je inžinjer iz Livorna, koji je odlazio poslom u Donji Dušnik. Takođe, ubeležen je i Herman Veter, katolik, pisar iz mesta Bele u Gornjoj Nemačkoj, za koga je navedeno da ostaje u Nišu kod turskog konzula, zatim Hofman Šander, fotograf iz Novog Sada. Više puta je boravio na prenoćištu i Mata Radojković, bogati trgovac iz Sićeva i jedana od predvodnika niškog zavereničkog Komiteta iz 1874. godine.

Kada je 1914. i 1915. godine Niš bio druga prestonica, jedan od njenih redovnih gostiju bio Frano Supilo, hrvatski političar i novinar, urednik riječkog “Novog Lista”, član Jugoslovenskog odbora. Supilo je u Niš prvi put došao 11. februara ratne 1915. godine. Ljubitelju dobrog zalogaja, inače čoveku gorostasnog rasta, ljubazni domaćini odmah su preporučili gostionicu “Balkan” gde se jede dobro, ali jeftino. Pečena jagnjetina koju su mu ponudili bila je tako dobra da je sve vreme jeo i za ručak i za večeru.

U delu knjige vođenom kao “nabavna knjiga” precizno su upisivani dobavljači kafanskog espapa, pića, hrane i grožđa, koji su uglavnom bili iz Niša, Čačka, Kruševca, iz sela Trnjana, i Kormana, Oblačine, Jagodine, sa Kosova i Metohije. Tako je moguće da se sazna da se u “Balkanu” služila ljuta šljivovica i komovica od braće Načić iz Čačka, vino od Toše ćurčije i iz podruma na Gorici, a grožđe je kupovano (piše: “grožđe sipato u podrum”) za pravljenje vina u podrumu kafane od Đorđa i Jovana Popića čuvenih niških trgovaca iz Jagodin male, od Nušu “Grka”, od Spire “Duvandžije”, od Adzu Turčina, zatim od Đorđa Prličkovića iz Turske (sa Kosova).

U knjizi inventara popisan je 1909, celokupan kelneraj kafanski sa priborom iz koga se može rekonstruisati izgled staroniške kafane na početku XX veka. Tako je u kafani “Balkan” bilo “32 komata kafanskih astala, 113 stolice pletene i aparat za lađenje rakije”. Inventarisan je i kazan za kuvanje kafe jer su je kelneri raznosili po obližnim dućanima, onda šafolj za lađenje piva, sat duvarski i veliko kafansko crno ogledalo, čiviluk mali “za karte mećanje”, 14 štapova od trske za novine, slike u sali duvarske velike, slika kralja Petra u ramu, 2 fenjera za pred kafanu, bure u avliji od 800 kila, pa burad u proseku od 500 litara za šljivovicu, klekovaču, komovicu, zatim za višnjevaču od 150 litara, kao i za crno i belo goričko vino… Takva je bila ponuda pića u kafani ” Balkan ” od domaćih pića, a od stranih točio se samo konjak.

U knjizi inventara vlasnici su pažljivo vodili spisak Nišlija koji su se gostili na veresiju. Među sitnim zanatlijama, nalazili su se i “niški” Turci – Selfet efendi, Mazlub beg, Junuz beg, Memduj beg, pa opet zagonetni talijan Baldo Salaka, Gane pandur, Emin efendija iz Soluna, ali i ugledne Nišlije, Josif Guelmino dvorski fotograf, pa Todor Stanković Kajduna i drugi.

Kafana “Balkan” prestala je sa radom posle Prvog svetskog rata. Do te godine vođena je kafanska inventarska knjiga, koja je nesumnjivo, pravi meraklijski spomenar i dokument o prohujalim vremenima, ljudima, događajima i mentalitetu “ubavog” Niša. U novije vreme, posle Drugog svetskog rata, ovaj objekat je više puta prepravljivan i adaptiran. Menjana mu je više puta i namena. Ovde je bila pekara, burekdzinica, ćevapdzinica, kombinacija neke vrste mlečnog restorana i bifea i drugi objekti slične namene.

Danas prostor zgrade nekadašnje kafane “Balkan” zauzima objekat restorana Mekdonalds.

Za Ej Džej
Izvori: Niški Vesnik
Wikipedia